Z?NC?DERE YET?MLER YURDU (DAR’ÜL EYTAM) (22 Nisan 2007 Erciyes Dergisi) Hasan YÜKSEL

Tarihi geçmi?i çok eskilere dayanan Zincidere de ?u anda cezaevi olarak kullan?lan bina; bir zamanlar, yeti?tirme yurdu ve okul olarak kullan?lm??, bir çok talebe ve öksüz yeti?tirmi? ve bar?nd?rm??t?r. Bu binada kurulan yeti?tirme yurdu Zincidere de kurulmu? olan ilk öksüzler yurdu de?ildir. Gayri Müslimler zaman?n da da bir öksüzler yurdu kurulmu? oldu?unu tarihi kaynaklarda görüyoruz.

Yüz y?llarca önce kurulmu? olan Loannis Prodromos Manast?r? (Hz. Yahya Manast?r?) bünyesinde bir çocuk öksüz hanesinin kuruldu?u, Zincidere Belediyesi’nin yay?na haz?rlad??? “Geçmi?ten Günümüze Bütün Yönleriyle Zincidere Kasabas?[1]” adl? kitapta ?u ?ekilde anlat?lmaktad?r.

“1891 A?ustos ay?n 2sinde “Orfonotrafion arrenon” (Çocuk Öksüz hanesi) teesis ve resmi kü?ad olunmu?. Civar karyelerden fakir ve öksüz çocuklar celp olunarak manast?r?n garp cihetindeki bir dairede ikamet ederlermi?. 1897 senesinde yeni 2 katl? bina in?a olduktan sonra bu öksüz hanenin çocuklar? yeni binaya nakil olmu?tur.

Bu bina manast?r?n cenup cihetindeki “Parmakl? Tarlaya” konulmu?. Tarlan?n meydan? 12000 ar??n binan?nki de 1800 ar??n kap?s?n?n üzerinde mermer ta??nda 4 sat?r ibareler okunur.

Kappadokian?n Erkek Çocuk Öksüz hanesi Selametli Sene (1897). Di?eri kap? üzerinde mermer ta?ta alt?n yaz?lar ile Muhsin saadetli Simeon Sinioso?lunun nam? olunur. Nihayet hariç kap? üzerinde 1 ar??n yükseklikte mermer ta??nda büyük yaz?lar ile ?evketmeap ve mearifperver padi?ah?n ismi okunur:

“Sultan Abdul Hamit Han B! Devrinde.”

1892 senesinde “K?z Öksüz hanesi (Orfanotrofion Thileon)” teesis olmu?. Bunun yeni 3 katl? binas? manast?ra yak?n “Çiftlik” tabir olunan mahal?n üzerine konulmu? ve 1900 senesinde i?lemeye ba?lam??. K?z Öksüz hane binas?na az müddet sonra k?z mektebinin (Partenegagion) una? talebat? ikamet edilmi?. ?ki öksüz hanelerin in?as?na kayseri ve sair Anatolh?ristian halk? taraf?ndan gan? ianeler toplanm??.

Zincidereli Simeon Sinioso?lu validesi Evlempia ile beraber 2.500 nden ziyade alt?n lira vermi? olduklar?ndan dolay? çocuk öksüz hanesi “Simeon Sinioso?lu” ve de K?z Öksüz hanesi “Evlampia Sinioso?lu” namlar? alm??lar. [2]“

Türkiye Cumhuriyeti döneminde, ilk defa 1908 y?l?nda K?rklareli’nde kurulan Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin ulusal hale gelerek 1917’de ?stanbul 1921’de Ankara’ da faaliyete geçerek tüm yurt geneline yay?lmas?ndan sonra Re?adiye’ye ba?l? olarak Zincidere’de 1924 y?l?nda “?evkat Yurdu” ad? alt?nda Dar’ül Eytam (Yetimler Yurdu) kurulmu?tur.

Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin kurulu? amac?n?n özellikle Osmanl? ?mparatorlu?u’nun, Balkan Sava?lar? ve Birinci Dünya Sava?? s?ras?nda bir çok cephede sava?mas? nedeniyle cepheye sürekli asker sevk etmek durumunda kald???, cephelerde sava?anlar?n büyük bir ço?unlu?unun ?ehit dü?mesi sonucu ülkede kimsesiz çocuklar sorununun her geçen gün büyüyerek sürdü?ü, sava? sonras? ya?anan toprak kay?plar? sonucu, ?mparatorlu?un ba?ta ?stanbul olmak üzere di?er illere büyük göçler ald???, bu durumun, ailelerin sosyal ve ekonomik yönden çökü?üne neden oldu?u görülmektedir.

Kimsesiz çocuklar sorununun boyutunun büyümesi üzerine halk?n giri?imiyle çözüm aray??lar?na girilmi?, giri?imlerin yetersiz kalmas? üzerine Devlet kanal?yla çözümler aranm??t?r. Me?rutiyet döneminde ?ttihad ve Terakki’nin destekleriyle kimsesiz çocuklar sorununa çözüm amac?yla Dar’ül eytamlar aç?lm??t?r

Dar’ül Eytam olarak kullan?lan binan?n; Frans?z Katolik Cizvit veya Kapuçin papazlar?n?n üretti?i bir yap? tarz?nda, 16 odal?, iki katl? ta? bina ?eklinde in?as?na Bayan Zion taraf?ndan 1907 y?l?nda ba?lanm??, 1909 y?l?nda da bitirilmi?tir. Alman Yahudi’si olan bayan Zion, dü?kün ve öksüz çocuklar? bar?nd?r?p e?itmek amac?yla binay? ruhban okulu ve misyonerli?inin gere?i matbaa olarak kullanm??t?r. 1912 y?l?nda bu binada Kayseri’nin 2. Matbaas? olarak Latin alfabesiyle Türkçe 15 günlük “Rehber” isimli süreli yay?n yapan bir dergi ç?karm??t?r. Derginin imtiyaz sahibi Vahram Tahmisman olup, yard?mc?s? Mis Gerbir isimli ?sviçreli bir bayand?r. Dergi daha sonralar? 3 ayda bir ç?km?? Alman Katolikli?i ve Yahudi kültürü üzerine yay?mlar yapm??t?r. Binada matbuat çal??malar? devam ederken, dü?kün ve öksüz çocuklar yurdu idare görevi de buradan yürütülmü?tür. Çocuklar?n din ve mensubiyetine bak?lmaks?z?n bar?nd?r?l?p e?itilmi? onlara, demircilik ta?ç?l?k, A?aç oymac?l??? ve benzeri el sanatlar? ö?retilmi? buradaki k?zlara unlu mamuller yapmas? ö?retilmi?tir. Üretilen el sanatlar? eserler ve hamur i?leri kale içinde aç?lan iki dükkanda halka arz edilmi?tir. 1924 y?l?nda idarecili?ini Mehmet Rauf ?nan’?n yapt??? Darül Eytam bünyesinde Türk Öksüzler Yurdu ve ayn? zamanda üç y?ll?k bir e?itim veren ve Köy Muallim Mektebi kurulmu?tur.

1942’de binada köy ilkokulu aç?lm??t?r, kom?u köy çocuklar?n?n da bu okula geldi?ine bak?l?rsa okulun bölgesel amaçl? oldu?u görülmektedir. Bu okul 1964’e kadar devam etmi?tir. Köye yeni okulun yap?m? ile ta? bina tekrar çocuk yuvas? olmu?, 1979 y?l?na kadar bu hizmetini sürdürmü?tür.

“Köy Muallim Mektebi, 6 y?l hizmet verdikten sonra 1929 daki Dünya Ekonomik Buhran?ndan olumsuz yönde etkilenmesi ve Mustafa Necati Bey’in zamans?z ölümü neticesinde mektep 1932 y?l?nda kapat?lm??t?r.”[3]

“1932 de kapat?lan Köy Muallim Mektebi’nin talebesi muhtelif muallim mekteplerine nakil edilmi?tir.Köyün muallim mektebi ö?retmenleri ise Gaziantep Kayseri Lisesi Bursa Orta Mektebi,Nev?ehir Orta Mektebi,Tekirda? Orta Mektebi’ne tayin edilmi?lerdir.”[4]

Bu bina günümüzde hala Adalet Bakanl???na ba?l? olarak aç?k cezaevi olarak kullan?lmaktad?r.

[1]Mustafa Aksu, Y?ld?ray Cengiz, Nejdet Timuçin, Nurullah Kepez Geçmi?ten Günümüze Bütün Yönleriyle Zincidere Kasabas?, Kayseri 2005 (Bas?lmam?? eser)

[2] Farosopulos Vasillios’un mektubundan al?nm??t?r. Vasilios bu mektubunu yazarken-Farasopulos Gavriil (Sevdino?lu) A??rnasl?-Askites Rodopis (1906-1993)’dan da yaraland???n? beyan ediyor.

[3] Sava? Karagöz,(Daha fazla bilgi için bkz., Kayseri-Zincidere Köy Muallim Mektebi’nin Türkiye’de Ö?retmen Yeti?tirme Tarihi ?çindeki Yeri,yay?nlanmam?? Yüksek Lisans Tezi,Erciyes Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü,s.III.,2005

[4] Karagöz,a.g.t. ,s.231-232.